Cải thiện chất lượng không khí: Thực thi ngay hệ thống giải pháp đồng bộ

Gần đây, chỉ số chất lượng không khí (CLKK) trong nhiều ngày tại Hà Nội và các tỉnh TP lớn, các khu công nghiệp liên tục ở ngưỡng cao của thang cảnh báo. Để cải thiện chất lượng không khí đô thị, cần thực thi ngay một hệ thống các giải pháp đồng bộ, toàn diện và lâu dài.

Bất cập trong quản lý – định hướng

Những năm qua, trong xu thế đổi mới và hội nhập, Việt Nam đã tạo được những xung lực mới cho quá trình phát triển, vượt qua tác động của suy thoái toàn cầu và duy trì tỷ lệ tăng trưởng kinh tế hàng năm với mức bình quân 6,5-7%/năm. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn đang phải đối mặt với nhiều thách thức, trong đó có vấn đề ô nhiễm môi trường không khí.

Số liệu thống kê cho thấy, trong 10 bệnh có tỷ lệ tử vong cao nhất tại Việt Nam có 6 bệnh liên quan đến đường hô hấp có nguyên nhân từ ô nhiễm không khí (ONKK) và chất lượng không khí. Trong cơ cấu bệnh tật, các bệnh về đường hô hấp cũng là 1 trong 5 nhóm bệnh bị mắc phải cao nhất. Các chất gây ONKK chính là thủ phạm gây ra hiện tượng lắng đọng và mưa axit, gây hủy hoại các hệ sinh thái, đẩy nhanh biến đổi khí hậu…

Theo PGS.TS Bùi Đức Thọ – Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế quốc dân, mặc dù đã nhận thức được sự nghiêm trọng và đề xuất một số giải pháp để kiểm soát ONKK nhưng nhìn chung, công tác quản lý ONKK tại Việt Nam vẫn còn những bất cập chưa được giải quyết triệt để.

Trong đó, hệ thống thể chế về môi trường không khí chưa đáp ứng được yêu cầu khi còn thiếu các quy định đặc thù cho môi trường không khí; hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn về môi trường không khí chưa đáp ứng được yêu cầu thực tế; tính hiệu quả, hiệu lực thực thi chính sách, pháp luật chưa cao và thiếu tính gắn kết.

Hơn nữa, hoạt động quan trắc và kiểm soát nguồn thải vẫn còn yếu hay các hoạt động hỗ trợ (đầu tư, nghiên cứu khoa học công nghệ, sự tham gia của cộng đồng) cũng chưa phát huy hiệu quả; ý thức tuân thủ các quy định về BVMT của các chủ nguồn thải còn hạn chế. Đặc biệt là những cơ chế tài chính để quản lý ô nhiễm không khí.

“Ô nhiễm không khí không chỉ là vấn đề kỹ thuật mà là vấn đề quản lý”,  PGS.TS Bùi Đức Thọ đánh giá.

Về vấn đề này, PGS.TS Nguyễn Thế Chinh – Viện Chiến lược, Chính sách Tài nguyên & Môi trường (Bộ TN&MT) cho biết, chủ trương, định hướng chung về BVMT đã đầy đủ nhưng lại thiếu định hướng cụ thể cho ONKK.

Ông Chinh phân tích, các văn bản, quy định pháp luật về kiểm soát chất lượng không khí được xây dựng theo hướng tiếp cận quản lý, kiểm soát trực tiếp các nguồn thải. Tuy nhiên, nếu so với các vấn đề chất thải khác như chất thải rắn, nước thải thì vấn đề không khí vẫn ít được quan tâm hơn; việc triển khai đưa các qui định đó vào thực tiễn vẫn còn chưa được chú trọng.

Tăng cường sử dụng công cụ chính sách với người gây ô nhiễm

Các chuyên gia cho rằng, để cuộc chiến chống ô nhiễm không khí mang lại hiệu quả kinh tế – xã hội, cần thực thi ngay một hệ thống các giải pháp đồng bộ, toàn diện, trong đó có các biện pháp cảnh báo, dự báo, khuyến cáo và thực thi các chính sách cắt giảm hoạt động gây ô nhiễm không khí, hướng tới một môi trường trong lành, an toàn hơn cho người dân, giảm thiểu gánh nặng bệnh tật và kinh tế cho xã hội, đặc biệt tại các đô thị.

PGS.TS Bùi Đức Thọ cho rằng, nên lựa chọn các ưu tiên và thực hiện có lộ trình chặt chẽ. Trong đó, những góc nhìn kinh tế và bản chất kinh tế của ONKK cần được xem xét phân tích, nhìn nhận để lồng ghép vào các công cụ, chính sách quản lý .

Còn PGS.TS Nguyễn Thế Chinh cho rằng, cần tăng cường sử dụng các công cụ chính sách để điều chỉnh hành vi của người gây ô nhiễm, đặc biệt là các công cụ  kinh tế; quán triệt và vận dụng có hiệu quả các nguyên tắc người gây ô nhiễm  phải trả chi phí để xử lý, khắc phục hậu quả, cải tạo và phục hồi môi trường;…

Về lâu dài, ông Chinh nêu rõ, chính sách phát triển kinh tế tổng thể cần xác định  những mục tiêu kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn là những cách tiếp cận đột phá để giải quyết  vấn đề  môi trường. Cần loại bỏ tư duy độc lập, đơn ngành, đơn lĩnh vực, đại phương, vùng, miền trong quá trình hoạch định các chiến lược, chính sách phát triển ở tất cả các cấp, ngành,…

“Để cải thiện chất lượng không khí đô thị, giải pháp lâu dài cần hoàn thiện quy hoạch chung đô thị, đặc biệt là quy hoạch giao thông đô thị thông minh. Phát triển hệ thống giao thông đô thị công cộng. Khuyến khích hình thành các khu phố đi bộ. Phát triển đi xe đạp, phát triển các loại xe cơ giới chạy bằng khí gas, khí hóa lỏng và xe chạy điện”, GS.TSKH.NGND Phạm Ngọc Đăng, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam.

Nhung Nguyễn

Theo “Cải thiện chất lượng không khí: Thực thi ngay hệ thống giải pháp đồng bộ”, báo Tài nguyên & Môi trường