Chính phủ Malaysia đã đưa ra nhiều biện pháp để không biến Malaysia thành “bãi rác thế giới” nhưng những nhà nhập khẩu rác thải nhựa bất hợp pháp lại có thêm nhiều mánh khóe hơn.
Vài năm trở lại đây, việc nhập khẩu rác thải nhựa bất hợp pháp độc hại, gây ô nhiễm không khí và ảnh hưởng đến sức khỏe người dân trở thành vấn nạn nan giải tại Malaysia. Chính quyền đã đưa ra nhiều biện pháp để không biến Malaysia thành bãi rác thế giới, nhưng những nhà công nghiệp hoạt động ngoài vòng pháp luật lại có thêm nhiều mánh khóe hơn.
Tại Malaysia, ngành sản xuất nhựa tái chế là một trong những ngành có tốc độ tăng trưởng cao nhất kể từ năm 2000. Với hơn 1.300 nhà sản xuất nhựa, Malaysia là một trong những quốc gia có ngành công nghiệp sản xuất nhựa tái chế lớn nhất toàn cầu. Năm 2016, lượng hạt nhựa được tạo ra từ quy trình tái chế trị giá 30 tỷ ringgit (7,2 tỷ USD) đã được xuất khẩu sang các nhà sản xuất nhựa trên toàn thế giới.
Tương tự phần lớn các nước đang phát triển ở Đông Nam Á, hệ thống quản lý chất thải của Malaysia không phù hợp để xử lý lượng chất thải nhựa được tạo ra từ ngành công nghiệp này. Các biện pháp chính để xử lý rác thải nhựa trong nước là xử lý tại các bãi chôn lấp và đốt rác tự nhiên.
Một nghiên cứu năm 2019 do Quỹ Thiên nhiên Thế giới (WWF) thực hiện cho thấy Malaysia đứng thứ hai ở châu Á về sử dụng nhựa bình quân đầu người hàng năm. Với 16,78 kg mỗi người, Malaysia vượt qua cả các quốc gia lớn hơn như Trung Quốc, Indonesia, Philippines, Thái Lan và Việt Nam về tổng lượng chất thải phát sinh mỗi năm.
Trong khi rác thải nội địa vẫn là một vấn đề nan giải, Malaysia lại phải đối mặt với lượng rác thải toàn cầu. Sau khi Trung Quốc ngừng thu mua gần như toàn bộ rác thải để tái chế từ năm 2018, Malaysia trở thành địa điểm mới thu hút rác từ mọi nơi trên thế giới, tạo đòn bẩy cho ngành công nghiệp tái chế rác thải của nước này.
Các số liệu của Liên hợp quốc cho thấy nhập khẩu rác thải nhựa của Malaysia đã tăng gấp 3 lần kể từ năm 2016, lên 870.000 tấn vào năm 2018. Chỉ riêng đối với Mỹ, lượng rác thải mà quốc gia này xuất khẩu đến Malaysia đã tăng 330% trong quý I/2018.
Song song với đó là sự gia tăng nhanh chóng về số lượng các nhà máy tái chế rác. Tại thành phố Jenjarom, cách Kuala Lumpur không xa, nhiều nhà máy đã được khai trương vào năm 2018. Trước cửa các nhà máy này là những đống rác chất thành núi, mà họ cũng không ngần ngại đốt nó, tạo nên các làn khói dày đặc. Hơn nữa, nhiều nhà máy hoạt động không có giấy phép và thường là ít quan tâm đến vấn đề bảo vệ môi trường.
Đại diện của tổ chức Greenpeace tại Malaysia, nhà hoạt động môi trường Heng Kiah Chun, nói: “Kể từ nay Đông Nam Á trở thành địa điểm lý tưởng mới cho rác thải toàn cầu. Lý do chính là nguồn nhân công rẻ. Thêm vào đó là quản lý lỏng lẻo trong phân loại rác của các nước phát triển. Lý do nữa đó là khu vực này cũng là một nơi chiến lược, sở hữu các cảng container lớn nhất thế giới, đứng sau Trung Quốc”.
Theo nhà hoạt động môi trường Chun, có hai loại rác thải nhựa. Một loại là nhựa hỗn hợp sạch có thể dễ dàng tái chế. Loại thứ hai là loại không thể tái chế được. Loại này đến được Malaysia nhờ khai lậu với hải quan, được để lẫn với nhựa có thể tái chế trong cùng một container. Loại rác thải này được các nhà buôn lậu rác thu mua về, vì giá thành rẻ hơn, sau đó họ tiêu hủy hoặc đổ ra môi trường tự nhiên.
Theo Ngân hàng Thế giới (WB), khoảng 1,82 tỷ tấn chất thải rắn đô thị được thải ra mỗi năm trên toàn cầu. Đến năm 2050, chất thải dự kiến sẽ tăng lên 3,08 tỷ tấn mỗi năm.
Báo Le Monde cho biết, thay vì thực sự phân loại và tái chế chất thải, nhiều quốc gia đã chọn cách rẻ hơn là ép rác nhựa thành kiện và bán.
Malaysia là một trong 166 quốc gia ký kết công ước về kiểm soát các hoạt động vận chuyển quốc tế chất thải độc hại, được thông qua sau hội nghị khí hậu quốc tế COP14, cấm xuất khẩu chất thải không tái sử dụng được nữa. Nhưng theo Le Monde, văn bản pháp lý đó đã không được tôn trọng. Những container “nhựa bẩn” vẫn cập cảng Malaysia nhờ khai báo gian dối. Le Monde cho biết thêm, việc vận chuyển chất thải nhựa từ bên này sang đầu bên kia thế giới trên thực tế lại không tốn nhiều chi phí đối với các nhà kinh doanh.
Từ châu Âu, quá trình vận chuyển sẽ mất một tháng để cập hai cảng lớn của Malaysia là Tanjung Pelepas và Klang. Khi đến nơi, các đoàn xe tải có nhiệm vụ chở chúng đến các nhà máy tái chế đã được nhà nước phê duyệt, để tái chế nhựa đúng theo quy định về môi trường và sức khỏe của địa phương.
Tuy nhiên, theo nhà nghiên cứu tại Hiệp hội bảo vệ người tiêu dùng Penang, Mageswari Sangaralingam, được Le Monde trích dẫn, quy trình hợp pháp này được tuân thủ “ngoại trừ việc các nhà máy này giữ lại các chất thải dễ tái chế nhất và sau đó bán phần còn lại cho các nhà máy bất hợp pháp”.
Hơn nữa, các công ty bất hợp pháp này không bận tâm đến môi trường. Họ đổ chất thải trên đất nông nghiệp mua được từ nông dân địa phương, sau đó phân loại tại chỗ bởi những người lao động nghèo được trả lương thấp, không có đồ bảo hộ. Họ thu tất cả những gì có thể tái chế được, rồi mang đi rửa đi các dấu vết của phân bón, thuốc trừ sâu hay kim loại nặng… Nước rửa sau đó được thải vào các con sông liền kề. Điều này ít gây tốn kém hơn nhiều so với việc lắp đặt hệ thống xử lý rác thải, có thể tốn tới vài triệu USD.
Một khi được khai thác hết, bãi rác sẽ bị đốt để nhường chỗ cho lượng rác mới. Hai năm trở lại đây, truyền thông quốc tế đồng loạt tố cáo vấn nạn rác thải đến từ phương Tây đã tác động thế nào đến quốc gia Đông Nam Á này.
Malaysia đã thắt chặt việc cấp phép nhập khẩu, tăng cường giám sát và thực thi tại các cảng. Năm 2019, 170 nhà máy tái chế bất hợp pháp đã bị đóng cửa. Vào năm ngoái, cũng như một số nước khác trong khu vực, Malaysia đã mạnh tay, gửi trả lại 150 container chứa 3.737 tấn chất thải, bao gồm 43 container cho Pháp, 42 cho Anh, 17 cho Mỹ và 11 cho Canada. Hai lý do được Chính phủ Malaysia viện dẫn là các vấn đề về chất lượng của nhựa được gửi đến và thiếu giấy phép hợp lệ.
Chính phủ Malaysia đã đưa ra 19 tiêu chí mà các nhà nhập khẩu rác thải cần phải đáp ứng để được cấp phép nhập khẩu. Thế nhưng, vấn nạn ô nhiễm do tái chế rác bất hợp pháp vẫn chưa có dấu hiệu chấm dứt. Trong khi đại dịch COVID-19 khiến nhiều ngành bị chững lại, thì ngành tái chế rác thải dường như không bị ảnh hưởng, mà ngược lại vẫn tăng trưởng. Việc đổ chất thải nhựa và đốt rác lộ thiên vẫn tiếp diễn. Nguyên do có thể là vì chính quyền khó có thể duy trì các biện pháp kiểm tra, ít người giám sát hơn.
Trả lời báo Malaysia Mail, ông Mageswari, thuộc Hiệp hội bảo vệ người tiêu dùng Penang, cảnh báo rằng việc xử lý những nhà máy tái chế bất hợp pháp không được thực hiện triệt để. Khi chính phủ hành động đóng cửa các nhà máy này ở một vùng thì họ lại chuyển đến vùng khác và chất thải vẫn bị “bỏ rơi” ở nhiều nơi. Hiện nay 17.000 tấn chất thải nhựa ở Jenjarom vẫn nằm nguyên trong đống bụi bẩn.
Vào tháng 8/2020, tổ chức cảnh sát quốc tế Interpol đã công bố “Báo cáo Phân tích Chiến lược – Các xu hướng tội phạm mới nổi trên thị trường chất thải nhựa toàn cầu kể từ năm 2018”.
Báo cáo chỉ ra sự gia tăng của các lô hàng “nhựa bẩn” bất hợp pháp được chuyển đến Đông Nam Á thông qua nhiều tuyến đường trung chuyển để che giấu nguồn gốc.
Báo cáo nhấn mạnh mối liên hệ giữa mạng lưới tội phạm và các công ty tái chế chất thải hợp pháp làm vỏ bọc cho các hoạt động phi pháp qua việc làm giả mạo tài liệu và gian lận trong khai báo chất thải.
Theo ông Calum MacDonald, Chủ tịch Cơ quan Tư vấn của Ủy ban Tuân thủ và Thực thi Môi trường của Interpol, báo cáo này chỉ ra nhu cầu cấp thiết trong việc phân tích cách thức hoạt động của nhóm tội phạm khai thác các lỗ hổng để phạm pháp. Ông cũng kêu gọi các cơ quan thực thi pháp luật tích cực hơn trong việc bảo đảm tôn trọng luật về xuất nhập khẩu.
Trong bối cảnh có khoảng 33 tấn rác thải được gửi đến các nước đang phát triển mỗi năm, Ủy ban châu Âu (EC) đã đề xuất thắt chặt các quy định về xuất khẩu chất thải từ Liên minh châu Âu (EU) thông qua việc đưa lệnh cấm xuất khẩu rác thải đến các quốc gia không có cơ sở hạ tầng để xử lý một cách bền vững.
Nếu EC thành công trong việc thuyết phục các quốc gia thành viên về luật mới về xuất khẩu chất thải, các công ty xuất khẩu rác châu Âu sẽ cần đảm bảo rằng các cơ sở tại điểm đến phải thông qua một cuộc kiểm soát độc lập, chứng minh rằng các quốc gia này quản lý chất thải tốt và giảm thiểu tác động đến môi trường.
Nguồn TTXVN
